Fazıl Say’dan ünlü besteciye veda: İlhan Usmanbaş hocamızı kaybettik

Besteci ve eğitimci İlhan Usmanbaş’ın hayatını yitirmesi sonrası piyanist Fazıl Say, 2021’de Usmanbaş’ın eşi Atıfet Hanım’ın da yer aldığı fotoğrafı paylaşarak ıstırabını şu sözlerle lisana getirdi:

“Çok pahalı çağdaş bestekarımız İlhan Usmanbaş hocamızı bugün kaybettik.
Derin keder duyuyorum.
Usmanbaş (1921-2025)
104 yaşındaydı…”

“Biliyorsunuz, Pandemi periyodunda hocamız ile kaldığı Darüşşafaka bakımevinde buluşmuştuk,
onun piyano ve şan yapıtlarından oluşan bir albüm yapmıştım o dönemde
Şubat 2021.
77 yıllık evliliğinde sevgili eşi , devlet sanatkarı Soprano Atıfet Usmanbaş’ı da 2022 yılında yitirmiştik. Tabiatı gereği aşması güç bir durumdu…”

“İlhan Usmanbaş, çağdaş sanatın, avangardizmin Türkiye’deki öncüsüydü.
Devlet Sanatkarı unvanı vardı.
Çok bedelli yapıtlarına daima sahip çıkalım.
Türkiye için çok değerli bir ses olarak yapıtlarıyla daima yaşayacak.
Hepimizin başı sağ olsun.
Işıklarda uyusun, sevgili hocam,
İlhan Usmanbaş.”

İLHAN USMANBAŞ KİMDİR

İlhan Usmanbaş İstanbul’da doğdu, Ayvalık’ta büyüdü. On iki yaşında kendi kendine viyolonsel çalmaya başlayan Usmanbaş Ortaokulu Ayvalık’ta bitirdikten sonra 1936’da girdiği Galatasaray Lisesi’ndeki öğrenciliği boyunca müzik çalışmalarını Sezai Asal’la yürüttü. 1941’de liseyi bitirince İstanbul Edebiyat Fakültesi ve Belediye Konservatuvarı’nda öğrenciliğe başlamıştır. Cemal Reşit Rey’in armoni ve Sezai Asal’ın viyolonsel derslerini izlemiş ve 1942’de Ankara Devlet Konservatuvarı’nın Kompozisyon Kısmı’na geçerek Hasan Ferit Alnar’la armoni, kontrpuan ve kompozisyon, Ahmet Adnan Saygun’la kompozisyon, David Zirkin’le viyolonsel, Ulvi Cemal Erkin’le piyano çalışmıştır. 1948’de Ankara Devlet Konservatuvarı’nın ileri devrinden mezun oldu. Tıpkı yıl soprano Atıfet Usmanbaş (1923-2022) ile evlendi.

Henüz öğrenciyken yazdığı birinci orkestra yapıtı, Mozart’tan esinlendiği “Küçük Gece müziği”dir (1946). Tekrar tıpkı yıl içinde Usmanbaş’ı yeni arayışlar içinde görüyoruz: Sartre ve Leibowitz’in yazılarını ve kitaplarını Fransızca’dan izlemeye başlamış, Alban Berg’in “Wozzeck” operasını kitaplıkta keşfederek Bülent Arel’le birlikte öteki çağdaş bestekarların yapıtlarını incelemeye, seslendirmeye girişmiştir. Konservatuvar öğrencisi olmayan genç bestekarlardan Ertuğrul Oğuz Fırat’la arkadaşlığın başlaması da bu yıllardadır.

1952’de Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) kanalıyla Amerika’ya gitmiş, birebir yıl Ankara’da Helikon Derneği’nin kurucuları ortasına katılmıştır. 1956’da Ankara Devlet Konservatuvarı’nda müzik tarihi öğretmenliği yapmıştır. 1957-58 yıllarında Rockfeller bursu ile Amerika’ya giderek birçok bestekar ile tanışma imkanı bulmuştur.

1960’an sonra bestekar, “dizisel yazı”dan uzaklaşmaya başlayarak yeni tekniklere yönelmiştir. Bestecilik serüveni genelde şöyle bir çizgi izlemiştir:

1948’e kadar, Hindemith, Bartok, Stravinski, Rey tesirleri.
1950 – 60 ortası, dizisel teknikler ve özgün uygulamaları.
1960’tan günümüze, dizisel sonrası özgün araştırmalar; aleotoric (raslamsal), özgür polifoni, kollaj, minimal uygulamaları, monoritmik, optik-grafik özgür bedeller, mikromodalite.
Usmanbaş, Türkiye’de uzun yıllar sürdürdüğü kompozisyon öğretmenliği koşutunda, kitaplar ve çeviriler yayınlamış, kongre bildirileri ve makaleler yazmıştır. Başlıcaları ortasında:

Müzikte Çeşitler ve Biçimler (André Hodeir’den çeviri),
Kısa Dünya Musıkisi Tarihi (Curt Sachs’tan çeviri) ve
Müzikte Türler
sayılabilir.

1971 yılında Devlet Sanatkarı unvanı aldı.

1993 yılında Sevda – Cenap And Müzik Vakfı Onur Mükafatı Altın Madalyası’nı aldı. Hayat hikayesi Meskenin İlyasoğlu’nun kalemiyle Yeninin Peşindeki Bağdar │ İlhan USMANBAŞ ismi ile kitaplaştırıldı. Kitap birebir vakfın yayınları ortasından çıktı.

İlhan Usmanbaş’ın yapıtlarına ait nota koleksiyonu, Sevda – Cenap And Müzik Vakfı belgeliğindedir.