Özelleştirme furyasına karşı enerji mühendisi Cumhurbaşkanı’ndan kamulaştırma hamlesi

Berkeley Üniversitesi’nden mezun güç mühendisi olan Meksika Cumhurbaşkanı Claudia Sheinbaum, kamulaştırmaya yönelik atılımına güç kesiminden başladı. Birgün gazetesinden Özgür Gürbüz, “Meksika’da güçte kamulaştırma rüzgârı” başlıklı yazısında mevzuyu “Meksika’daki bu kamulaştırma atılımına liberal dünyadan yansılar de gelmeye başladı. Oxford Güç Araştırmaları Enstitüsü, eleştirel bir rapor hazırladı ve kamulaştırma atılımlarının elektrik fiyatlarını artıracağını, arz açığı doğuracağını ve yenilenebilir güç kurulumlarını da azaltacağını öne sürdü. Güç üretiminin ve dağıtımının neredeyse büsbütün özelleştirildiği Türkiye’deki örneklere baktığımızda, yüksek alım garantileri verilen santrallar, devam eden elektrik kesintileri görüyoruz” halinde anlattı. İşte o yazının tamamı:

“Trump idaresindeki ABD ile Meksika ortasında yeni bir devir başlarken, sonun iki yakasında bilhassa güç alanında kayda kıymet gelişmeler oluyor. ABD’nin gaz ve petrol üretimini artırarak, iklim krizini inkâr eden siyasetlerle yola devam edeceği artık katılaştı. Bu kararların dünyadaki güç ve iklim siyasetlerini etkilemeyeceğini düşünmek kusur olur fakat ABD hududunun güneyinde olanlar dünyayı çok daha fazla etkileyebilir.

Meksika’da ülkenin birinci bayan Cumhurbaşkanı Claudia Sheinbaum’un başını çektiği merkez sol koalisyonu, oyların yüzde 61’ini alarak geçen Haziran ayında iktidara gelmişti. 4 Şubat’ta ise güç kesiminde taşları yerinden oynatacak bir ıslahat paketini Senato’nun önüne koydular. Bu paketin içinde elektrik piyasasından hidrokarbon dalına kadar birçok alanda kamulaştırmaya yeşil ışık yakan, devlet şirketlerine öncelik veren değişiklikler var. “Üretken devlet şirketleri” diye tanımlanan kamu kuruluşlarını, “kamu şirketleri” olarak tanımlayarak işe başlıyorlar.

Örneğin, bizdeki EÜAŞ’ın karşılığı diyebileceğimiz CFE isimli kamu şirketinin elektrik üretimindeki hissesinin en az yüzde 54 olmasını kural koşuyorlar. Bizde de uygulanan “merit order” sistemini terk ederek yerine evvel kamu santrallarından elektrik alınır kuralını koyuyorlar. Kurulu gücü 0,7 MW’tan büyük santralların Ulusal Güç Komisyonu’ndan müsaade alarak çalışmasını isterken, küçük olanlar için muhakkak kurallara nazaran müsaade alarak yahut almayarak heyetim yapılmasına müsaade verecekler lakin yenilenebilir gücün tercih edilen kaynak olmasını vurguluyorlar. Yeri gelmişken Türkiye’de durumun tam aykırısı olduğunu belirtelim. EÜAŞ’ın elektrik üretimindeki hissesi 2024’te yüzde 15,30 oldu; 2013 yılında kamunun elektrik üretimindeki hissesi yüzde 33,4’tü.

Petrol ve gaz rezervleriyle ilgili arama ve çıkarma faaliyetleri özel şirketlere kapatılmıyor fakat Güç Bakanlığı’ndan alınacak müsaadenin yanı sıra önceliğin Pemex’e, Meksika’nın devlete ilişkin petrol şirketine verilmesini kurala bağlanıyor. Pemex yatırım kararı alınmazsa yabancı sermayeye kapı açılacak. Karma yatırımlarda da Pemex’in kelam sahibi olacağını söyleyen şirketin Yönetim Kurulu Lideri Victor Rodriguez, “Onlara ortak demeyeceğiz, Pemex kontrat sahibi olarak kalacak onlar bize yalnızca sermaye konusunda yardımcı olacak” diyerek yeni devrin ipuçlarını veriyor. Yalnızca üretim alanında değil, düzenleme alanında da denetim bakanlık eliyle devlete geçiyor. Düzenleyici kurumlar dursa da kararlarının bu yeni kanunla çelişmemesi isteniyor.

9 Şubat’ta Reuters’e düşen, Fransız Air Liquid firmasına ilişkin Meksika’daki bir hidrojen üretim tesisinin kamulaştırıldığı haberi de yasa teklifinden sonra olabilecekleri gösteren bir örnekti sanki. Enerji Bakanlığı kamulaştırmanın, Pemex’e ait motor yakıtı üreten fabrikadaki hidrojen gereksiniminden kaynaklandığını belirtti. Meksika’daki bu kamulaştırma atılımına liberal dünyadan reaksiyonlar de gelmeye başladı. Oxford Güç Araştırmaları Enstitüsü, eleştirel bir rapor hazırladı ve kamulaştırma atılımlarının elektrik fiyatlarını artıracağını, arz açığı doğuracağını ve yenilenebilir güç kurulumlarını da azaltacağını öne sürdü. Güç üretiminin ve dağıtımının neredeyse büsbütün özelleştirildiği Türkiye’deki örneklere baktığımızda, yüksek alım garantileri verilen santrallar, devam eden elektrik kesintileri görüyoruz. O yüzden de Oxford’un tenkitlerini not almakla birlikte Meksika örneğini yakından izlemenin kıymetli olduğunu düşünüyorum.

Son not da Cumhurbaşkanı Sheinbaum hakkında. Sheinbaum bir güç mühendisi, yükseköğrenimini ABD’nin değerli üniversitelerinden Berkeley’de yapmış, yıllardır kamulaştırmayı savunuyor ve artık önünde bunları uygulamaya dökecek altı yılı var. Herkes için çıkarılacak derslerle dolu bir altı yıl olacağı kesin.”