Hediye Levent gitti, gördü, yazdı: Lazkiye’de Aleviler ne istiyor

“Elbette Alevilerin en çok rahatsız oldukları ve yıllardır açıklama yapmak zorunda kaldıkları en değerli nokta Esad idaresi ile bağlarına dair tezler ve ön kabuller.

Lazkiye ve etrafındaki Aleviler, Esad devrinde güce ve paraya kavuşan, devletin imkanlarını kendi çıkarları için kullanan Alevi oranının yüzde 5 bile olmadığını söylüyorlar ki haklılar. Alevilerin çoğunluğu Lazkiye kent merkezinden köylere kadar derme çatma binalarda, gecekondu diyebileceğimiz mahallelerde, epeyce mütevazı döşenmiş meskenlerde yaşıyorlar. Bugün bile suyu ya da elektriği olmayan köyler var. Sular ya da elektrik kesik değil, sınırlar döşenmemiş. Hâlâ çeşmelerden su taşıyor beşerler. Birtakım meskenlerde plastik sandalye görmek bile güç. Bu durumu görmek için Lazkiye’den çıplak gözle görülebilen köylere gidip bir dolaşmak kâfi.

Lazkiye’deki Aleviler, Esadlar periyodunda güce ve paraya kavuşan, çıkar maksatlı yani mezhep/din gözetmeden bir ortaya gelen beşerler tarafından oluşturulan çetelerden on yıllardır ve bilhassa de savaş devrinde çok çektiklerini anlatıyorlar. Uyuşturucudan silaha, fidye için insan kaçırmadan araç hırsızlığına her işe el atmış olan çetelerin, kıyı bölgesinde insanların tarlalarına, mülklerine, meyveliklerine çöktüklerini söylüyorlar.

Alevi gençlerin orduya ve kamu kurumlarına yönelmesinin sebebi de bu ekonomik faktörler. Askeri akademide de az ölçüde da olsa maaş verilmesi erkeklerin orduyu tercih etmelerinin en kıymetli sebebi. Alevilerin, Hristiyanların, Dürzilerin, İsmaililerin ve laikliğe yakın Sünnilerin BAAS idarelerine yakın durmak zorunda hissetmelerinin temel sebebi ise laiklik söylemi. Suriye birçok insanın günlük hayatına 2011’deki ayaklanma ile girmiş olsa da bu topraklarda yaşayanların hafızaları katliamlarla ve sürgünlerle şekilleniyor.

Peki, Suriye’de sahiden laik bir sistem var mıydı? Görünüşte her din ve mezhebin devlette ve orduda temsil edildiği, bayanların birçok Arap ülkesine nazaran daha fazla hak sahibi olduğu bir gerçek. Mesela genelkurmay liderleri her vakit Sünni olurdu, savunma bakanları Hristiyan. Bayanlar asker de olabiliyordu, bakan da… Ancak dinler ve mezhepler ortası evliliğin önüne çekilen set asla kaldırılmadı, uygar kanunla evliliğin önü katiyen açılmadı. Suriye’de erkeklerin 4 bayanla evlenmesinin önünde bir pürüz yoktu, hâlâ da yok. Hatta namus cinayeti ismi altında bir kanun bile vardı. Bu kapsama giren/sokulan cinayetlerde failler çok az ceza alıyordu. Kanun Esad idaresi düşmeden 1-2 ay evvel iptal edildi.

Bu görünüşte laikliğin altını oyan bir öbür faktör ise yolsuzluk oldu. Yolsuzluk deyip geçmemek lazım. Esad idaresini düşüren şey Suriye ordusunun daha Halep-İdlip kırsalında savaşı bırakması oldu. Orduya bu kararı aldıran ise “Ne için savaşıyoruz?​” muhasebesiydi. Yıllardır savaşan insanların karınlarını bile doyuramıyor olmaları lakin öteki taraftan birilerinin fecî paralara, güce kavuşmaları ve kimsenin de hesap sormaya yanaşmaması insanları vatan-devlet-ülke üzere kavramlardan bile kopardı.

Bütün bu gelişmelerden bütün Suriyeliler ve elbette Aleviler de etkilendi. Ne Lazkiye’de ne de köylerde “Önceki idare iyiydi” ya da “Keşke düşmeseydi” ya da “Direnecekler ve bir gün dönecekler” diyen tek bir beşere rastladım ki görüşmelerimin birçoklarını kamerasız, kayıt cihazsız yaptım. Kimisi kahvaltı muhabbetiydi, kimisi kahve…

Lazkiye ve etrafında Aleviler HTŞ’den nefret etmiyorlar. Yavaş yavaş çöken devletin 2011’den beri arka arda yaptığı yanılgıların bedelini en ağır halde ödeyenlerin ortasında Aleviler. Kayıp evlatlar, kocalar, sayısı bilinmeyen dul ve yetimler… Başka taraftan bitmeyen fakirlik… Artık de can korkusu.

GÜVENLİK VE İKTİSAT BEKLENTİSİ

Alevilerin HTŞ’den 2 talebi/beklentisi var: Güvenlik ve iktisat.

Önce güvenliğe bakalım:

-Alevi köylerine yönelik vakit zaman çeşitli silahlı kümeler tarafından ataklar yapılıyor. Taarruzların gerçekleştiği ya da kim oldukları bilinmeyen kümeler tarafından alınan ve akıbetleri belgisiz insanların olduğu köylerdeki beşerler çok korkuyorlar. Bu akınların kimler tarafından yapıldığının belirlenmesini istiyorlar. Birçok akının akabinde HTŞ’nin köylere ya da kaçırılan bireylerin ailesine heyet gönderdiği ve araştırılacağı kelamı verdiği söyleniyor. Lakin şimdiye kadar bu araştırmaların çok azının sonucu mağdurlara iletilmiş.

-Lazkiye köyleri HTŞ ile yıllarca birlikte savaşmış radikallerin ve yabancı cihatçıların en rahat hareket ettikleri yerler. Konuştuğum Alevilerin hepsi bu kümelerin artık denetim altına alınmaları gerektiğini ve taarruzların devam etmesi halinde insanların kendilerini müdafaa refleksi ile hareket edebileceklerini ve bunun da çatışmalara yol açabileceğini söylüyorlar.

-HTŞ tarafından bireylere yönelik operasyonlarla ilgili şikayetler de var. Beşerler “Esad periyodunda çeteleşen büyük isimler kaçtı ve kaçamayanlar da Suriye’de lakin tutuklanmıyorlar. O kümeler içindeki küçük, ayak işlerini yapan isimlere yönelik operasyonlar var. Buna kimse itiraz etmiyor lakin silahını teslim ettiği halde tutuklanan binlerce eski asker, güvenlik ünitesi yetkilisi var. Onlar neden tutuklandı?​” diye soruyorlar.

-Tutuklanan bu eski askerlerin ve güvenlik ünitelerinin mensuplarının yüzlercesi evvelki gün özgür bırakıldı. Birtakım Aleviler ise tutuklanan askerlerin daha evvel Uzman Esad’ın başında olduğu 4. Birlik, Süheyl Hasan’a bağlı Kaplan Birliği ya da Mihraç Ural üzere isimlerin başında olduğu kümelerde istekli ya da zarurî yer aldıkları için tutuklanmış olabileceklerini öne sürüyor. Aslında bu bahiste birçok sav var fakat HTŞ’den nizamlı ve ayrıntılı açıklama yapılmadığı için spekülasyon da çok.

-Tutuklamalara ait bir öteki tenkit noktası ise kabahatin ve hatalının tarifinin ne olduğuna dair. Beşerler “Yeni idare Esad kalıntıları ile uğraş ettiğini söylüyor. Esad kalıntıları ne demek? Baba ve oğul Esadlar devrinde rejimle uyumlu olmayan yaşayamazdı. Bunu bilmiyorlar mı? Tutuklananlar yargılanıyor mu? Yargılanıyorlarsa hangi kanuna nazaran yargılanıyorlar? Kendilerini savunma hakkı neden verilmiyor?​” diye soruyorlar.

-HTŞ’nin denetim ettiği bölgelerde güvenliği sağlayacak sayıda adamının olmadığı, ülkede hâlâ polis ve ordu teşkilatlarının kurulmamış olduğu bir gerçek. Bu durum Aleviler dahil kırsalda yaşayan insanları atağa daha açık hale getiriyor. Mesela Lazkiye’nin köylerindeki beşerler Türkiye’den telefonlar aldıklarını anlatıyorlar. Arayanlar “Sen bana 10 sene evvel küfür etmiştin, artık adamlarımı gönderiyorum köye. Ya şu kadar para verirsin ya da meskenini başına yıkarlar” diyorlar. Arayanlar ortasında tarla, mesken, dükkan isteyenler de varmış anlatılanlara nazaran.

-İntikam maksatlı ataklar ise herkesin en büyük korkusu. Yaklaşık 14 yıl süren savaş boyunca beşerler ortasında çok fazla kin, hasımlık birikti. Mesela denetim noktasında orta yaşlı bir adama küfür eden, vuran bir asker ya da yardımcı kuvvetlerden biri kuralların değişmesi ile birlikte açık maksat haline geldi. Yeniden bölgedeki çetelerden ötürü mağdur olanlar, savaş periyodunda yerini, dükkanını, iş yerini ‘kira’ ismi altında bir torba ekmek fiyatına vermek yahut 10-15 dolar üzere bedellere satmak zorunda kalanlar hesap sormak istiyor. Savaşlarda ve bilhassa uzun süren savaşlarda ferdî intikam akınlarını asla küçümsememek gerek. Dışarıdan bakınca görülmeyen fakat içeriden herkesin öncelikli motivasyonu olan bir faktör…

-İntikam ataklarına uğrayanlar tekrar taarruza uğrama endişesiyle basına konuşmaya korkuyorlar.

-Zaman vakit ortaya çıkıp insanları cihada çağıran, bayanlara örtünmeleri gerektiğini dayatmaya çalışan radikaller bir öbür huzursuzluk ve dehşet sebebi. En son Lazkiye’nin Ceble ilçesinde Ebu Süfyan El Ceblevi isimli biri ortaya çıkmış, Ceble içinde yaptığı ve az sayıda insanın katıldığı mezhepçi ve cihatçı telaffuzların olduğu manzaralar toplumsal medyada da yer almıştı. Alevi-Sünni lokal halkın rahatsız olduğu bu teşebbüsün akabinde Ebu Süfyan El Ceblevi’nin Ceble’yi terk ettiği anlatılıyor fakat cezasız kalan her böylesi teşebbüsün bilhassa korunması sıkıntı kırsalda kaygıyı daha da derinleştirmesi mümkün.

-Güvenlik ünitelerinin olmaması, etrafına 3-4 silahlı adam toplayanın çıkarına nazaran insanları tehdit edebildiği koşullara evrilmeye başlamış üzere görünüyor. Lazkiye’deki Aleviler, Alevi tüccarların ve çiftçilerin mallarını ve eserlerini cüzi ölçülere satmaları için bu tip kümeler tarafından tehdit edildiklerini söylüyorlar.

-Lazkiye kırsalında yaşayanlar kentteki işlerini erkenden halledip karanlık basmadan köylerine, meskenlerine gidiyorlar ve mecburî olmadıkları sürece meskenlerinden çıkmamaya çalışıyorlar.

EKONOMİDE BELİRSİZLİK HAKİM

Ekonomi konusunda ise Alevileri de etkileyen bir belirsizlik hakim. Buna nazaran:

-Dağıtılan ordu ve güvenlik üniteleri çalışanları subayından olağan memuruna, ordu hekiminden çaycısına yüz binlerce insan işsiz kaldı. HTŞ’nin yeni ordu kurulması basamağında bu insanların bir kısmını geri çağıracağı söyleniyor lakin kesin bir şey yok. Bahsettiğimiz kitle toprağı, tarlası, dükkanı olmayan ve maaşıyla geçinmeye çalışan beşerler. Yalnızca 1.5 aylık müddette ekmek almak konusunda bile zorlanmaya başlayan aileler olduğu anlatılıyor.

-Devlet kurumlarında çalışan memurların çok büyük kısmı 3 aylık müsaadeye ayrıldı. 3 ay boyunca maaş alacaklar fakat yeni düzenlemelerin akabinde işe dönüp dönmeyecekleri meçhul. Böylelikle işsiz ve haliyle gelirsiz kalan insan sayısı ailelerle birlikte milyonlara ulaşıyor. Böylesi süreçlerde eski güvenlik üniteleri mensuplarının çeteleşmeleri, suça karışmaları, mafyalaşmaları üzere riskler de ortaya çıkabiliyor. Milyonlarca insanı etkileyen bu probleme dair insanları rahatlatan ya da en azından önlerini görmelerini sağlayacak bir açıklama yapılması bekleniyor.

-HTŞ şehitlik maaşlarını, gazilerin sıhhat dayanaklarını kesti. Beşerler “Ordu devletin ordusuydu, Esad’ın şahsî ordusu değil. Savaşacaksınız buyruğu alan her ordu üzere onlar da savaştı. Bu karar binlerce insanı aç sefil bırakır” diyor. “2011’den beri iki taraftan ölenler de şehit sayılsın ve bu bahis kapansın” görüşü hakim şimdilik.

-Lazkiye ve etrafındakiler Suriye’ye gönderilen yardımların kıyı bölgesindeki gereksinim sahiplerine verilmediğini söylüyorlar ki bu da şuurlu bir ayrımcılık olarak bedellendiriliyor.

PEKİ ALEVİLER NE YAPACAK?

Alevilerin, Hristiyanlar ya da Dürziler üzere dini mercileri ya da liderlikleri yok. Bu nedenle HTŞ ile temaslar köylerde, kasabalarda önde gelen isimler ve mahallî pirler üzerinden sağlanıyor. Yeni koşullar çerçevesinde Aleviler ortasında da yeni tartışmalar başlamış. Bu çerçevede Alevi din adamlarının öncülük ettiği platformlar kuruluyor. Ortalarında din adamlarının olduğu birtakım Aleviler ise “Aleviler dahil rastgele bir kesiti din adamlarının temsil etmesi mezhepçiliği sürdürmektir. Laik ve din/mezhep fikirlerinden uzak bir idare istiyorsak liderliğimizi/sözcülüğümüzü bir aydın yapmalı” diyor.

Henüz Aleviler ortasında öne çıkmış bir isim yok lakin Esadlar periyotlarında de muhalif olarak bilinen Aleviler, kentteki Sünniler ve öbür kısımlarla birlikte siyasi hareketler oluşturmak için kolları sıvamış. Bu hareketler mezhep kimliğinin muhakkak öne çıkarılmaması gerektiğini savunuyorlar.

Lazkiye ve etrafında durum bu! Toparlayacak olursak Lazkiye ve etrafında;

-Alevilere yönelik HTŞ tarafından yönetilen sistematik bir akın ya da katliam yok.

-Kent kırsalında çok sayıda başıboş silahlı küme ve yabancı cihatçı var.

-Bu kümelerin HTŞ tarafından en kısa vakitte denetim altına alınmaması kaygıya bağlı tansiyonu daha da tırmandırabilir.

-HTŞ tarafından yapılan operasyonlarda alınan eski askerler ya da isimler Alevi oldukları için değil evvelki idareyle iş birliğinin içeriği münasebet gösterilerek alınıyor. Alınma formları, bir kısmının infaz edildiğine dair tezler elbette tenkit konusu fakat bu formda akıbeti bilinmeyen çok sayıda Sünni de var.

-HTŞ tarafından tutuklananların bir kısmını mahallî halkın teslim ettiği ya da bunlar ortasında bilhassa ayaklanma devrinde bölgeyi terörize eden çok sayıda çete üyelerinin olduğu biliniyor.

-Lazkiye ve etrafında dağıtılan ordu ve güvenlik ünitelerinin mensubu olan on binlerce insan yaşamaya devam ediyor.

-Güvenlik ünitelerinin olmaması, başıboş silahlı kümeler, cezasızlık üzere faktörler tedirginliği derinleştiriyor.

-En azından Lazkiye ve etrafındaki duruma ait toplumsal medyada provokasyona varan dezenformasyon yapıldığı söylenebilir. Suriye’deki azınlıkların ve Alevilerin selameti için endişelenenlerin en azından lokal Alevi önderlerine, platformlarına, siyasi oluşumlarına ulaşıp durumu sormadan Suriye Alevileri ismine hareket etmemeleri gerekiyor.

-HTŞ’nin hâlâ azınlıklar konusunda net bir siyaseti yok lakin temasa kapalı da değil. Bu çerçevede Suriye’de bütün görüşleri, dinleri, mezhepleri kapsayan bir idarenin inşası için bütün ülkelerden siyasi hareketlerin, sivil toplum kuruluşlarının, insan hakları örgütlerinin HTŞ ile temas kurması tesirli olabilir”