‘Sanatı yerme üstadı’ hayatını kaybetti

Mel Bochner’ın 12 Şubat’ta hayatını kaybettiği bilgisi, çalıştığı sanat stüdyoları Fraenkel, Marc Selwyn Fine Arka ve Peter Freeman Inc. tarafından açıklandı.

Bochner, 1960’lar ve 70’lerde Kavramsalcı hareketle ilişkilendirilen kilit sanatkarlardan biriydi. Sanata pek benzemeyen yapıtlarında sayılar, sözler ve oburlarının fotokopi çizimlerini sunuyordu. Ekseriyetle hayranlık duyulacak pek bir şey yoktu ve bu kasıtlıydı; Bochner izleyicilerin sanatı görülecek bir şeyden daha fazlası olarak düşünmesini istiyordu.

Bu eserler Bochner’a eleştirel bir takipçi kitlesi kazandırmış olsa da, birçok pek bir şey çağrıştırmayan şablonlu sözcüklerle dolu fotoğraflarıyla izleyici kitlesi değerli ölçüde artacaktı.

“BLAH” sözü, lisanın hudutlarını sergileyen bu zalimce komik yapıtlarda sık sık tekrarlanıyordu.

Hem erken periyot kavramsal yapıtlarında hem de sonraki fotoğraflarında daima olarak bir cümle beliriyordu:

“Dil şeffaf değildir.”

Bu, Bochner için bir manifestoya benziyordu; yapıtları yaygın olarak sergilenmeye başlandığı sırada sanat eleştirmenliğiyle de ün kazanmıştı.

Bochner, resimsel harikalık ve biçimciliğe vurgu yapan ve kendi jenerasyonunun birçoklarını huzursuz hissettiren Soyut Ekspresyonizm’in akabinde çalışmaya başladı. Başka büyük C ile Kavramsalcıların yanı sıra, sanatın objelerde olduğu kadar onlara eklenen fikirlerde de var olduğunu ima eden işler yapmaya başladı. Fakat öteki Kavramsalcıların bilakis, çağdaş sanata sıklıkla eşlik eden tüm metinlere hürmet duymuyordu.

1973’te Arts dergisinde, Lucy Lippard’ın kitabı ‘Six Years: The Dematerialization of the Arka Object’i küçümsediği ünlü bir inceleme yazdı; bu kitap, Kavramsalcılık üzerine yazılmış en büyük kitap olarak kabul edilir. Kitabı “sanata karşı makûs niyet eylemi” olarak isimlendirdi.

Daha sonra, 2006’da Brooklyn Rail için Phong Bui ile yaptığı bir röportajda şunları söylemişti:

“Dilin sanatkarın fikirleriyle direkt bir irtibat sunduğunu argüman etmek, bir fırça darbesinin yahut bir damlanın sanatkarın hisleriyle direkt bir temas sağladığı tezinden cins olarak farklı değildir. Bu ortada, birinin bir seferinde belirttiği üzere, fotoğraf ne kadar büyük yahut küçük olursa olsun, tüm damlaların tıpkı boyutta olduğunu hiç fark ettiniz mi?”

MEL BOCHNER KİMDİR

Mel Bochner, 1940 yılında Pittsburgh, Pennsylvania’da doğdu. Yahudi bir ailede büyüdü; Yidiş lisanı, sonunda söz fotoğraflarına yansıdı. Carnegie Teknoloji Enstitüsü’nde sanat okudu, 1962’de mezun oldu ve daha sonra eğitimini Hoş Sanatlar çalışmaları ve “Bauhaus üslubu bir model”in birleşimi olarak tanımladı.

1964’te New York’a geldi. Kentteki birinci işi Yahudi Müzesi’nde muhafızlıktı, lakin Louise Nevelson heykelinin ardında uyuyakaldığı için işten atılmadan evvel yalnızca bir yıl kadar dayanabildi. Geceleri fotoğraf pratiğini geliştirdi.

Ardından, 1966’da eleştirmen Dore Ashton tarafından Görsel Sanatlar Okulu’nda ders vermek üzere işe alındı. Birebir yıl, o okulda “Çalışma Çizimleri ve Kağıt Üzerindeki Başka Görünür Şeyler, Kesinlikle Sanat Olarak Görülmek İçin Değildir” isimli sergiyi düzenledi. Bu noktada Bochner, fotoğraf üzere mecraları kullanarak fotoğraftan uzaklaşmaya başlamıştı bile. Bu stant için kendi sanatını sergilemek yerine, yalnızca arkadaşlarının çizimlerini fotokopiledi, sonra fotokopileri galeride incelenebilecek klasörlere yerleştirdi. “Çalışma Çizimleri”, orjinal sanat yapıtlarının çok da değerli olmadığını ima ediyordu; daha büyük tartısı olan, hazırlık çizimlerinde görülebilen yahut görülemeyen fikirlerdi.

Sergi, mesleğinin başlangıcını oluşturdu ve sonraki yıllarda Ace ve Sonnabend üzere galerilerde stantlar açtı. Bu sunumlardan en iddialısı, Bochner’in duvarlarını ve tabanlarını titizlikle ölçtüğü Münih’teki Heiner Friedrich Galerisi’ndeydi. Daha sonra bu ölçümleri, aksi takdirde sanattan uzak kalacak olan galeride belirtti. Bochner, 2019 yılında Dia Sanat Vakfı tarafından işletilen ve Heiner Friedrich’in kurucu ortağı olduğu New York müzesi ‘Dia:Beacon’da projeyi çok daha büyük bir ölçekte tekrarlamaya devam edecekti.

Bochner, 1970’lerin tanımlayıcı stantlarından kimilerinde yer aldı; bunlar ortasında Kavramsalcı hareketi tanımladığı düşünülen Kynaston McShine’ın 1970 Çağdaş Sanat Müzesi standı olan “Information” ve Harald Szeemann’ın 1972’deki Documenta 5’i yer aldı.

O vakitten beri çalışmaları, 1995’te kendisine retrospektif bir stant sunan Yale Üniversitesi Sanat Galerisi de dahil olmak üzere birçok kere incelendi.

Bochner’ın çalışmalarının değişik çelişkisi, kolaylıkla okunabilmesine karşın kavramsal olarak düğümlü ve özlü bir biçimde açıklanmasının sıkıntı olmasıdır.

Brooklyn Rail röportajında, “Olsaydı ne olurdu?’ hipotezleri oluşturarak ve sonra ortaya çıktıkça çelişkileri ele alarak çalışıyorum.” dedi. “Bu tümevarımsal bir süreç ve beni birtakım çıkmaz sokaklara sürükledi, lakin sanatçı olmayı farklı kılan şey bu. Maceranın olduğu yer burası, bilmemek.”

Çeviri