Silahlı sol örgütler nasıl teslim oldu: PKK silahları ne yapacak

Türkiye tarihi günlerden geçiyor. DEM Parti İmralı Heyeti, terör örgütü PKK elebaşı Abdullah Öcalan ile yaptığı üçüncü görüşmenin akabinde Öcalan’ın bildirisini okudu.

Öcalan, 1990’larda reel-sosyalizmin iç nedenlerle çöküşü ve ülkede kimlik inkarının çözülüşü, söz özgürlüğünde sağlanan gelişmeler, PKK’nın mana yoksunluğuna ve çok tekrara yol açmıştır. Hasebiyle ömrünü benzerleri üzere tamamlamış ve feshini gerekli kılmıştır. Tüm kümeler silah bırakmalı ve PKK kendini feshetmelidir” dedi.

Bunun üzerine gözler terör örgütü PKK’ya çevrildi. Pekala dünyada daha evvel neler yaşandı? Çabucak çabucak tüm barış süreçlerinde kelam konusu örgütten muhalif bir kanat silahlı uğraşa devam ediyor. Lakin, bunların sayısının çok az olduğu dikkati çekiyor.

KISA VADELİ YAŞANAN BİR ŞOK: KOLOMBİYA REFERANDUMU

İlk akla gelen Kolombiya hükümetiyle yaklaşık elli yıl çatışan Kolombiya Devrimci Silahlı Güçleri olan Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia kısa ismiyle FARC.

1960’lı yıllarda Kolombiya Komünist Partisi’nin askeri kanadı olarak kurulan FARC, Küba’nın başşehri Havana’da dönemin Kolombiya Devlet Başkanı Juan Manuel Santos ile bir ateşkes mutabakatı imzaladı. Bu muahede, elli yıldır devam eden savaşı sona erdirmek için tarihi bir adım olarak görüldü. Santos, dört yıllık müzakerelerin FARC ile bir barış muahedesi sağladığını ve 2 Ekim’de ulusal bir referandum yapılacağını duyurdu. Barış muahedesi referandumda yüzde 50,24’lük bir karşı oy oranıyla reddedildi. Kasım 2016’da Kolombiya hükümeti ve FARC, Kongre tarafından onaylanan revize edilmiş bir barış muahedesi imzaladı.

SİLAHLARA NASIL VEDA ETTİ, KİM TESLİM ALDI

Mart 2017’de başlayan süreçte birinci sefer FARC üyelerinin silahları fiziki olarak teslim alındı. FARC mensuplarından kimileri başlangıçta 140 silahı BM gözlemcilerine vererek silahsızlanma basamağına geçti.

FARC üyelerinin silah bırakma ve topluma geri dönmesi için belirlenen 26 bölgede çalışmalar yürütüldü. Militanlar ülkede oluşturulan kelam konusu 26 bölgede kademe kademe teslim Ayrıyeten örgütün elindeki patlayıcı ve cephaneliğin de imhası için kayıt çalışmaları yapıldı ve ardından imha edildi.

ŞEHİR YAPILANMASI İZLEDİ

Haziran 2017’de de FARC’ın “şehir yapılanması” da silah bırakmaya başladı. FARC’ın kelam konusu milisleri, mutabakat gereği silah bırakmaları ve topluma kazandırılmaları için belirlenmiş bu bölgelerde toplanan yaklaşık 7 bin militanın bilakis büsbütün kentlerde bulunan ve sivil hayata devam eden örgüt mensuplarından oluşuyor.

SİLAHLAR YAKLAŞIK DÖRT AYDA TESLİM EDİLDİ

27 Haziran 2017’de FARC tüm silahlarını büsbütün teslim etti ve örgüt silahlı bir küme olmaktan çıktı, silahsızlandı ve silahlarını Birleşmiş Milletler’e (BM) teslim etti. Bir ay sonra FARC, barış mutabakatının kurallarına uygun olarak yasal bir siyasi parti olarak tekrar şekillendiğini duyurdu. Fakat, yaklaşık iki bin ila iki bin 500 FARC karşısı hâlâ FARC’ın orjinal doktrinini benimseyerek faaliyetlerini sürdürüyor.

FARC’TAN AYRILAN ÖRGÜT

FARC başkanlarının küçük bir kümesi, Kolombiya hükümetinin barış mutabakatlarına hürmet göstermediğini belirterek 29 Ağustos 2019’da silahlı faaliyetlere geri dönüş duyurdu; Kolombiya devleti bu görüşe katılmadı. Hükümet, kelam konusu FARC üyelerini öldürerek karşılık verdi. Ekim 2023’te Kolombiya hükümeti, FARC’ın ayrılıkçı kümesiyle barış görüşmelerine başladı ve ateşkesi kabul etti. Ocak ayında her iki taraf da ateşkesi Haziran 2024’e kadar uzatmayı kabul etti.

Şubat 2024 prestijiyle eski FARC üyelerinin büyük çoğunluğu 2016 barış mutabakatına uydu. Fakat, Ağustos 2024’te hükümet, 2016 barış muahedesini reddeden daha küçük muhalif FARC kümesi Estado Mayor Central, EMC ile ateşkesin sona erdiğini duyurdu.

SİLAH BIRAKAN MİLİTANLAR ÇİFTÇİLİK YAPIYOR

Topluma karışan FARC üyeleri, Kolektif Yapı Derneği (ASOCUNT) ismi altında başşehir Bogota’ya 20 kilometre aralıktaki Usme bölgesinde ekolojik çiftlikle toplumsal barışa katkı sağlıyor. Ekolojik çiftlikte çeşitli sebzelerin yanı sıra tavşanlar, büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar ile tavuklar yetiştiriliyor.

Çiftlikte inşa edilen derslik ve küçük konferans salonunda öğrencilere eğitimler veriliyor; ayrıyeten FARC’ın geçmişten bugüne faaliyetleri aktarılıyor. Ekolojik ve sürdürülebilir usullerle tarım yapmayı hedefleyen çiftlik yöneticileri çevreyi korurken üretimi artırmanın mümkün olduğunu göstermeye çalışıyorlar.

“ZOR VE SERT GEÇEN” BİR SÜREÇ: ETA BARIŞ SÜRECİ

1959-2018 yılları ortasında İspanya’nın Bask Bölgesi’nde faaliyet gösteren, İspanya ve Fransa hudutları içinde yaşayan Bask kökenli topluluğa ilişkin bağımsız bir devlet kurma emeli güden Marksist-Leninist, ayrılıkçı örgüt Bask Yurdu ve Özgürlük (Euskadi Ta Askatasuna) ya da kısa ismiyle ETA, 20 Ekim 2011’de silahlı gayrete son verdiğini açıkladı.

SİLAHLARLARIN LİSTESİ BASK SİVİL TOPLUMUNA VERDİ

Nisan 2017’de ETA, “Bask halkını ve milletlerarası toplumu bilgilendirmek amacıyla” İngiliz yayın kuruluşu BBC’ye yazılı açıklama gönderdi. Örgüt, 8 Nisan’da Fransız isimli makamlarına teslim edeceği silah ve patlayıcıların yer listesini, Bask sivil toplumuna verdiğini bildirdi.

Örgüt, bugüne kadar barış sürecinin “zor ve sert” geçtiğini, bunun nedeninin “İspanyol ve Fransız hükümetlerinin polis aracılığıyla daima mahzurlar çıkarması olduğunu” öne sürdü. Açıklamada, örgütün hareketlerinde hayatını kaybeden 858 bireye atfen yorum yapılmazken, “Bask halkından aldığımız silahları, halkımızın özgürlüğü ve barışın sağlanması amacında atılmış bir adım olarak artık tekrar Bask halkına teslim ediyoruz” tabirine yer verildi.

ETA ayrıyeten 8 Nisan 2017 Cumartesi günü Fransa’da Bayona’da organize edilen ve silah teslimine takviye verilmesini amaçlayan etkinliklere tüm Bask halkını davet etti. Bask halkı davete iştirak etti.

ETA KENDİNİ FESHETTİ: “KABUL EDİYORUZ”

Örgüt 2 Mayıs 2018’de “tüm yapılarını büsbütün feshettiğini” duyurdu. ETA’dan yayınlanan mektupta, “Bask’daki ‘siyasi çatışmanın’ tahlilindeki başarısızlıktaki mesuliyetini kabul ettiğini” belirtti. Bask bölgesinde artık çatışmanın nihayete erdirilmesi ve ortak bir geleceğin inşası için yeni bir fırsatla karşı karşıya olduğuna işaret edilen mektupta, “Hataları tekrar etmeyelim, sorunların kökleşmesine müsaade vermeyelim” tabirleri kullanıldı.

“ETA, KENDİSİNİ FESHETTİĞİNİ DUYURARAK DA HİÇBİR ŞEY ELDE ETMEYECEK”

Mayıs 2018’de dönemin İçişleri Bakanı Juan Ignacio Zoido, örgütün duyurusunun akabinde yaptığı açıklamada, ETA’ya atfedilen cürümleri soruşturmayı sürdürme kelamı verdi. Zoido, “ETA, öldürmeye son verme kelamıyla hiçbir şey elde etmedi, kendisini feshettiğini duyurarak da hiçbir şey elde etmeyecek” değerlendirmesinde bulundu.

İLK SEFER HALKTAN ÖZÜR DİLEDİ

ETA, 20 Nisan’da, Gara gazetesinde yayımlanan öteki bir açıklamayla birinci kere halktan özür dileyerek pişmanlığını lisana getirmişti. Cinayet, yaralama, azap ve toplu göçe yol açma üzere hareketlerin sorumluluğunu kabul eden örgüt, açıklamasında, “Uzun silahlı uğraş müddetince büyük acılara neden olduk. Bunun telafisinin olmayacağını biliyoruz” sözlerini kullanmıştı. Açıklamada “Gerçekten üzgünüz. Silahlı gayret sürecindeki hareketlerimiz, çatışmada hiçbir sorumluluğu olmayan çok sayıda bireye ziyan verdi. Düzeltilmeyecek çok büyük ziyanlara neden olduk. Bu beşerler ve yakınlarından af diliyoruz” sözlerine yer verildi.

1959’da kurulan ve birinci silahlı hareketini 1961’in temmuz ayında düzenleyen ETA’nın mahpustaki üyeleri, örgütün kendini feshetmesinin akabinde ailelerine yakın hapishanelere sevk edilmeyi ve şiddet hareketlerine karışmayan örgüt üyeleri de kurallı olarak özgür bırakılmayı umuyor.

İçişleri Bakanı Juan Zoido ise kendisini feshetmesi karşılığında ETA’ya hiçbir şey verilmeyeceğini söyledi.

İSPANYA DEVLETLERİ SİLAHLARI İMHA ETTİ

Eylül 2019’da İspanya birinci sefer ETA’yı resmen “ortadan kalkmış” kabul etti. Sonrasında İspanya, terör örgütleri ETA ve GRAPO’dan ele geçirilen silahları peyderpey imha etti. İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, “Bu sembolik merasim, İspanyol demokrasisi karşısında ETA’nın mağlubiyetinin bir göstergesidir” dedi.

İspanya’da bilhassa 1970’li yıllarda terör hareketleri yapan ve yaklaşık 80 kişinin vefatından sorumlu tutulan, çok sol ve komünist kümelerle kontağı olan GRAPO ise kendini feshetmese de güvenlik güçleri tarafından tüm üyeleri tutuklanmış, faal olmayan bir örgüt olarak tanımlanıyor.

ETA barış sürecinde de FARC barış sürecindeki üzere buna itiraz eden kümeler türedi.

IRA DA SİLAHLARI BIRAKTI R-IRA DOĞDU

1900’lerin başından beri İngiltere’ye karşı savaşan Kuzey İrlanda’daki Irish Republican Army (İrlanda Cumhuriyetçi Örgütü) kısa ismiyle IRA, 1969 yılında birebir ismi taşıyan yapının parçalanmasıyla ortaya çıktı.

Örgüt 1997’de ateşkes ilan etti, Temmuz 2005’te silahlı çabayı sona erdirdiğini duyurdu. Lakin burada da örgüt içinde yapılan muahedeyi kabul etmeyen bir küme Real IRA (Gerçek IRA) ismiyle aksiyonlarına devam etti. R-IRA, 9 Mart 2009 tarihinde, 2 İngiliz askerini vurarak, “mücadeleye devam” edeceğini bildirdi. Bu örgüt daha sonrasında Yeni IRA olarak isimlendirildi.

KUZEY İRLANDA SORUNU

Kuzey İrlanda’da barış süreci, İngiltere ile İrlanda ortasında 10 Nisan 1998’de imzalanan “Hayırlı Cuma (Good Friday) Anlaşması”yla başladı. Mutabakatla Kuzey İrlanda’ya yetki zamanıyla birçok sivil ve kültürel hak tanındı.

Hayırlı Cuma muahedesinin akabinde 2005 yılında silahların sustuğu Kuzey İrlanda’da ayrılıkçı Cumhuriyetçiler ve İngiltere ile birlik yanlıları hükümet ortakları olarak ülkeyi birlikte yönetiyor.

Sorunun tarihi kökeni, 1600’lü yıllara dayanıyor. İngiliz ve İskoç yerleşimcilerin İrlanda adasına gelmesi ve Katolik İrlanda halkını idareleri altına almaya başlamalarına Katolik İrlandalılar reaksiyon gösterdi. 1916 yılında İrlanda’nın baştenti Dublin’de kurulan IRA’nın silahlı gayreti sonucu 1922’de adanın güneyinde bağımsız İrlanda Cumhuriyeti kuruldu. Adanın kuzeyiyse İngiltere idaresine bağlı kaldı. 1960’lı yıllarda Kuzey’de yaşayan Katolik İrlandalılar İngiltere’den ayrılıp birleşik bir İrlanda devleti kurmak maksadıyla IRA’yı tekrar canlandırdı. IRA, Katolik İrlandalılar ortasında örgütlenirken, İngiltere ile birlik yanlısı Protestanlar ortasındaysa “Gönüllü Ulster Güçleri” isimli paramiliter küme ortaya çıktı. Böylelikle Katolik İrlandalılar ve IRA, karşılarında Protestan İrlandalılar, “Gönüllü Ulster Güçleri” ve İngiliz güçlerini buldukları kanlı bir çatışma sürecine girdi.

FMLN SİYASİ PARTİYE DÖNÜŞTÜ

El Salvador’daki Farabundo Marti Kurtuluş Örgütü (FMLN) de hükümetle barış görüşmeleri yapınca, örgüt başkanlarından Antonio Cardenal mutabakata karşı çıkanlarca öldürüldü. Lakin yeniden de barış hayata geçirilebildi.

FMLN, 1992’de sağlanan ateşkesin akabinde yasal bir siyasi parti haline geldi. 1994 yılından beri de seçimlere katılıyor.

ÖCALAN’IN ÇAĞRISI

DEM Parti Eş Genel Liderleri Tulay Hatımoğulları Oruç ve Tuncer Bakırhan, İstanbul Milletvekilleri Sırrı Süreyya Başkan ve Cengiz Çiçek, Van Milletvekili Pervin Buldan, eski Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk ve Öcalan’ın avukatı Faik Özgür Erol’un yer aldığı heyet, İmralı Adası’nda 27 Şubat’ta Öcalan ile yaptıkları görüşmenin akabinde İstanbul’da bir otelde birebir gün basın toplantısı düzenledi.

Terör örgütü PKK elebaşı Abdullah Öcalan tarafından yazılı olarak gönderilen iletinin Kürtçesini heyet üyelerinden Ahmet Türk, Türkçesini Pervin Buldan okudu.

“Barış ve Demokratik Toplum Çağrısı” başlıklı bildiride, “PKK, tarihin en ağır şiddet yüzyılı olan 20. asrı, iki dünya savaşı, reel-sosyalizm ve dünya genelinde yaşanan soğuk savaş ortamları, Kürt realitesinin inkarı, başta tabir olmak üzere özgürlükler konusunda yasaklardan kaynaklı oluşan yerde doğmuştur.” denildi.

Teori, program, strateji ve taktik olarak örgütün yüzyılın reel-sosyalist sistem gerçeğinin ağır tesirinde kaldığı kaydedilen iletide, “1990’larda reel-sosyalizmin iç nedenlerle çöküşü ve ülkede kimlik inkarının çözülüşü, tabir özgürlüğünde sağlanan gelişmeler, PKK’nın mana yoksunluğuna ve çok tekrara yol açmıştır. Hasebiyle örgüt, ömrünü benzerleri üzere tamamlamış ve feshini gerekli kılmıştır.” tabirleri kullanıldı.

Türkler ile Kürtlerin, 1000 yılı aşan tarihleri boyunca varlıklarını sürdürmek ve hegemonik güçlere karşı ayakta kalmak için gönüllülük istikameti ağır basan, daima bir ittifak içinde kalmayı mecburî gördükleri belirtilen açıklamada, “Kapitalist modernitenin son 200 yılı, bu ittifakı parçalamayı temel gaye edinmiştir. Etkilenen güçler, sınıf temelleriyle birlikte buna hizmeti temel bellemişlerdir. Cumhuriyetin tek tipçi yorumlarıyla birlikte bu süreç hızlanmıştır. Günümüzde çok kırılgan hal alan tarihi alakayı, kardeşlik ruhu içinde inançları da göz gerisi etmeden yine düzenlemek temel vazifedir.” değerlendirmesinde bulunuldu.

Demokratik toplum muhtaçlığının kaçınılmaz olduğu vurgulanan bildiride, şunlar kaydedildi:

“Aşırı milliyetçi savruluşunun mecburî sonucu olan başka ulus-devlet, federasyon, idari özerklik ve kültüralist tahliller, tarihî toplum sosyolojisine yanıt olamamaktadır. Kimliklere hürmet, kendilerini özgürce tabir edip demokratik manada örgütlenmeleri, her kesitin kendilerine temel aldıkları sosyoekonomik ve siyasal yapılanmaları lakin demokratik toplum ve siyasal alanın mevcudiyetiyle mümkündür. Cumhuriyetin ikinci yüzyılı lakin demokrasiyle taçlandırıldığında kalıcı ve kardeşçe bir sürekliliğe sahip olabilecektir. Sistem arayışları ve gerçekleştirmeler için demokrasi dışı bir yol yoktur, olamaz. Demokratik uzlaşma temel yoldur.”

Barış ve demokratik toplum devrinin lisanının de gerçekliğe uygun geliştirilmek durumunda olduğu belirtilen iletide, “Sayın Devlet Bahçeli’nin yaptığı davet, Sayın Cumhurbaşkanı’nın ortaya koyduğu iradeyle, öteki siyasi partilerin malum davete dönük olumlu yaklaşımlarıyla oluşan bu iklimde silah bırakma davetinde bulunuyor ve bu davetin tarihi sorumluluğunu üstleniyorum. Varlığı zorla sona erdirilmemiş her çağdaş cemiyet ve partinin istekli olarak yapacağı üzere devlet ve toplumla bütünleşme için kongrenizi toplayın ve karar alın; tüm kümeler silah bırakmalı ve PKK kendini feshetmelidir. Ortak yaşama inanan ve davetime kulak veren tüm bölümlere selamlarımı iletirim.” sözlerine yer verildi.