Ünlü yönetmen sanattan kazandı, Erzincan’da çiftlik kurdu

Gila Benmayor, toplumsal medyada yaptığı paylaşımda, direktör ve sanatçı Kutluğ Ataman’ın çiftliğine ziyareti şöyle anlattı:

“Tam bir hafta olmuş Palanga çiftliğini ziyaret edeli lakin kalbim orada kaldı. Yönetmen/sanatçı Kutluğ Ataman’ın aile yeri üzerine kurduğu Palanga 1888 çiftliği yeni bir tarım ve sanat modeli. Çiftlikteki ödüllü mesken ve hayvan barınakları ünlü mimarların tasarımı. Dünyanın önde gelen müzelerinde yapıtları olan Kutluğ Ataman ile içinde yaşadığı doğayı, sanatı, koleksiyonerliği konuştuk.”

Fotoğraflarını Pelin Özgen’in çektiği, ekonomim.com’da yer alan “Sanatın içine sürüklendiği ticari sisteme uzağım” başlıklı yazısında Gila Benmayor şu bahislere değindi:

MoMa, Guggenheim, Carnegie Sanat Müzesi (Pittsburgh) Avustralya ve Ortadoğu’nun önde gelen müzelerinde yapıtıyla yer alan yönetmen/sanatçı Kutluğ Ataman bir müddetten beri Erzican’da ‘Palanga Sanat ve Mimarlık Çiftliği’nde yaşıyor. Geçen hafta sonu Arda Türkmen, Elif Yalın üzere şeflerin peşlerine katılıp ziyaret ettiğim Palanga Mimarlık ve Sanat Çiftliği büyük baş ve küçük baş hayvanların yetiştiği bir tarım yerinin ötesinde çağdaş sanat ve mimarlık deneylerinin Türkiye’deki birinci ve tek merkezi. Munzur Dağları’nın eteklerinde, Binboğa köyündeki çiftliğin değişik mimarisinin başlangıç noktası Erginoğlu &Çalışlar Mimarlık tarafından tasarlanan KA Konutu. Çelik yapı ve ahşap cephesi olan KA Meskeni, Kutluğ Ataman’ın stüdyosu tıpkı vakitte ve koleksiyonunu barındırıyor. Çiftliğe ziyaretimizin birinci günü, yaşadığı ülkelerde kimi vakit profesyonel olarak mutfağa girmiş olan şef Ataman’ın lezzetlerini tatmak hevesiyle masa başında geçtiği için lakin ikinci gün ünlü mimarların elinden çıkan hayvan barınaklarını görmek için yere çıktık. Kutluğ Ataman ile Canan Tolon, Pınar Yolaçan, Sevimli Neşat, Tracy Emin, İnci Eviner, Aydan Murtezaoğlu, Murat Akagündüz, Damian Hirst üzere sanatkarların tablolarıyla dolu salonunda yaptığımız sohbette eski günlere uzandık oradan da geleceğe zıpladık.

-En son Sakıp Sabancı’nın portresi yapıtını 2016 yılında Venedik Bienali’nde görmüştüm. Sanırım uzun bir ortadan sonra 2022 yılında Londra’da Niru Ratnam Galerisi’ndeki The Stream standıyla alanlara döndün….

Bir sabah uyandım, rutinden sıkıldığımı fark ettim. New York, Londra ve İstanbul’daki galerilerimden ayrıldım. Gideyim kendimi bulayım dedim. Erzincan bana çok uygun geldi. Temel olarak beynimi inzivaya çektim. Hasan Çalışlar’ın yaptığı bu konut vardı o vakit. Ancak burası inşaat alanıydı. Bahçede su yolları yoktu. Onları tek başıma kazarken görüntülere çektim kendimi. Diğer fotoğraf işleri yaptım. Hatta Kamboçya’dan gelen, sanatçı bir arkadaşımla bir sinema çektim. Tabiatta çalışmak niyet stilimi değiştirdi. Aniden Palanga’nın tamamını bir sanat kültür projesi olarak yapılandırmayı tasarladım. İşin içine mimari girince yalnızca bir çiftlik değil, tabiatla uyumlu, sürdürülebilir dizaynın ve sanatın bir ortaya geldiği bir laboratuvar ortaya çıktı. Tarımın etrafında örgütlenen bu kültürel modelin, lokal iktisada katkı sağlamasını istiyorum.

-Sanatına geri dönersek Londra’da standa nasıl karar verdin?

Pandemi devrinde Londra’daydım ve buraya dönemedim. Aylarca konutta kalınca diğer yapıtlarımın montajlarını yaptım. Dönmeye yakın Soho’da tıplarken Aram tanıdığı bir galeriyi gösterdi. Sri Lankalı sahibi Niru Ratnam benim eski bir tanıdığım çıktı. Londra yıllarımda Observer’de yazardı ve benimle bir söyleşi yapmıştı. Küçücük bir galeri açmış. Türkiye’ye döndükten 2-3 ay sonra Niru’dan stant açmam için bir mail geldi. “Neden olmasın” dedim. O enerjiyi de hissediyorum. Stream Standını açtık. Sonuç de Niru Ratnam ile çalışmaya başladım. Zati artık koleksiyoneri oldum. Bütün sanatkarlarını alıyorum. Gerinde gördüğün bu fotoğraf de oradan. Çok parlayan bir isim Emma Cousin.

-Uzun vakit sonra Londra’da açtığın birinci stant nasıl karşılandı?

Şahane bir stant oldu. Ben “unutuldum” sanırken insanların beni özlediğini gördüm. Küçük alana açılış için bir sürü insan geldi. Tate’in müdürü bile oradaydı. Şimdi daha büyük bir yere taşınmış olan Niru Rat nam Galerisi’nde ikinci standım “Snow White” açıldı geçen kasım ayında. Kamboçyalı sanatçı ile yaptığımız görüntüyü İstanbul Modern’den hatırlayacağın FFF yapıtımla yan yana sergiledik. Artık yalnızca yurt dışında stant yapıyorum. Artık Roma’da Maxxi Müzesi’nde açılacak standıma hazırlanıyorum. Lakin eskisi üzere “gemiye azıya almış” bir formda stant açmayı düşünmüyorum. Benim için yüklü olan şey Palanga. Zira Palanga benim için bir sanat yapıtı.

-Beyin inzivası sürecinde başka kaldığın sanat dünyasını nasıl buldun, değişmiş mi?

Ben artık sanatın içine sürüklendiği ticari sisteme uzağım. Türkiye’de sanat yapmaya başladığımda kimse para konuşmazdı. Biz evvelce teori konuşurduk, sanat, siyaset konuşurduk. Kavgalarımızı da yapardık gerekiyorsa ancak günün sonunda daima dost kalırdık.

-O devirde ortamın farklı olmasının nedeni sanki galerilerin, koleksiyonerlerin çok fazla olmaması mıydı?

Biz koleksiyonerlerle fazla yüz göz olmazdık. Küratörlerin sayısı da çok değildi. Vasıf Kortun, çok erken kaybettiğimiz Fulya Fazilet üzere isimler… Sanırım sanat ortamı birden değil yavaş yavaş değişti.

-Yurt dışı galerilerinle devam edebilirdin? Mesela New York’taki galerin ünlü Lehmann Maupin?

Doğru çok uygun bir galeriydi. İşlerimi finanse ediyordu lakin ben de hakkında en fazla konuşulan, ödül kazanan, oraya buraya davet edilen bir sanatçıydım. Bir devir tabir yerindeyse beni “katır” üzere kullandılar. Öbür türlü baskılar var yurt dışında. Gerilimden sıhhatimi kaybedecek noktaya gelmiştim.

-Senin özel koleksiyonlarda çok yapıtın var mı?

Ben müze sanatçısıyım. Özel koleksiyonlarda çok az benim yapıtım. MoMA, Guggenheim, Tate Çağdaş, Şikago Çağdaş Sanatlar Müzesi, Carnegie Müzesi, Sydney Müzesi, Ortadoğu’daki müzeler. En kıymetli koleksiyonerlerim yabancı. Dünyada kıymetli bir çağdaş sanat koleksiyoneri olan Francesca von Habsburg, Dimitris Daskalo poulos üzere isimler.

-Türkiye’deki koleksiyonerler hakkında ne diyebilirsin?

Çoğunlukla dostlar alışverişte görsün diye koleksiyon yapılıyor. Türkiye’de gerçek manada bir burjuvazi olmadığı için gerçek koleksiyonerler hak getire bence. Ben de ineklerden para kazanmaya karar verdim (kahkaha atarak). Ümidimiz ineklerde diyebilirsin. Bak bu ortada önemli koleksiyonerler de var. Geçenlerde Financial Times’tan aradılar koleksiyoner ismi için. Haro Çümbüşyan ile Saruhan Doğan’ın isimlerini verdim.

-Palanga’yı sanattan kazandığın parayla hayata geçirdin…

Bir periyot çok güzel para kazandım. Aileden filan diyorlar. Yanlışsız arazi aileden lakin gördüğün tüm hayvan barınaklarını sanattan kazandığım parayla yaptım. Burası bir çiftlik, hayvancılık yapıyorum. Hayvanlarla, kuşlarla, ağaçlarla yaşıyorum. 40 bine yakın ağaç ektik. Tabiatla savaşarak değil doğayı öğrenerek yol alıyorum. Sanatımı tabiatta üretiyorum. Aslında evvelden de çoğunlukla Erzincan’da üretiyordum fakat beşerler fark etmiyordu. Milliyetçi biri değilim ancak kendi ülkemde yapıyor olmak bir taraftan çok hoş geliyor. Buralar çok açıdan bakir. Yereldeki beşerlerle diyalog kurmak, buraya has bir üretim yapmak beni keyifli ediyor. İsteseydim Amerika’ ya, İngiltere’ye giderdim. Erzincan’a bilhassa gelmek istedim. Burası yabanî doğu, kurallar sıkıntı, devlet siz bir yol alınmaz. Lakin bu seni de bir çeşit disipline sokuyor, hoşuma gidiyor. Gündelik hayat içerisinde öbür bir terbiyeyi öğrenmek zorundayım. Öbür bir davranma biçimi. Dünyada sanattan yeterli para kazanmış sanatçı dostlarıma ilham verdim. Brezilyalı sanatçı dostum da ıssız bir yerde arazi aldı. Palanga gibisi bir şey yapıyor. Günay Afrikalı bir arkadaşım da yapmayı planlıyor. Van’da mesela Thai Pera’nın sahibi arkadaşım Bekir Kaya sanat, kültür, yeme-içme yeri Tariria’yı açtı. Baksı’yı da unutmayalım.

TASARIM LABORATUVARINDA NELER VAR

Kutluğ Ataman’ın sanat yapıtlarından kazandığı parayla finanse ettiği mimari tasarım laboratuvarında ne var?

Arazideki birinci projelerden biri olan, yumurtaları dış cephedeki kutucuklarda toplayabileceğiniz, SO? Mimarlık tarafından tasarlanan Tavuk Meskeni.
Han Tümertekin’in jersey inekleri için deneysel bir teknikle inşa ettiği Handamları.
Erginoğlu&Çalışlar’ın sıkıştırılmış toprak ve kerpiçten yaptığı Koyun ve Keçi Korunağı.
Rotterdam merkezli mimar Arman Akdoğan’ın sanatsal tasarımı yarı açık inek barınağı. Bu barınak Wageningen Üniversitesi’nin danışmanlığıyla hayata geçmiş.
Nevzat Sayın’ın brüt beton materyal kullanarak tasarladığı Buzağı Korunağı ya da Doğumhane.
Mimari gelişimi yeni yapılarla devam edecek olan Palanga için Kerem Piker’in kesimhane ve Cem Sorguç’un samanlık çalışmaları sürüyor.